„OPERACJA POLSKA” NKWD 1937–1938

Ściśle tajne

Rozkaz
Ludowego Komisarza Spraw Wewnętrznych Związku SRS
z 1938 roku
 

Temat:

nr 00762 o porządku wprowadzenia [w życie] Uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b)
z 17 listopada 1938 roku.
 

nr 00762 26 listopada 1938 r., miasto Moskwa.

Uchwała SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 r. „O aresztowaniach, nadzorze prokuratorskim i prowadzeniu śledztwa” obnaża poważne nieprawidłowości i wypaczenia w pracy organów NKWD i prokuratury oraz wskazuje drogi podźwignięcia działań naszego sowieckiego wywiadu w sprawie ostatecznego rozgromienia wrogów ludu i oczyszczenia naszego państwa ze szpiegowsko-dywersyjnej agentury zagranicznych wywiadów, oraz ze wszystkich sprzedawczyków i zdrajców ojczyzny.
Prawidłowe wprowadzenie w życie tej uchwały, wymagające od wszystkich pracowników NKWD [organów] centralnych i jego lokalnych organów zgodnego, energicznego i pełnego samozaparcia wysiłku, doprowadzi do istotnego podniesienia jakości pracy agenturalno-informacyjnej i śledczej, oraz do zdecydowanego poprawienia i usunięcia błędów i wypaczeń, które miały miejsce w pracy NKWD.
W celach zabezpieczenia trwałego wprowadzenia w życie uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku zobowiązuje się wszystkie organy NKWD, aby w trakcie realizacji tej uchwały, kierowały się następującymi dyrektywami:
1.  Natychmiast przerwać przygotowanie jakichkolwiek operacji masowych aresztowań i wysiedleń, rozumiejąc pod masowymi operacjami aresztowania grupowe lub wysiedlenia bez zróżnicowanego podejścia do każdej aresztowanej lub wysiedlanej osoby i wstępnego wszechstronnego rozpatrzenia wszystkich posiadanych na nią materiałów obciążających.
2.  Aresztowania przeprowadzać zachowując absolutnie porządek indywidualny, przygotowując na każdą aresztowaną osobę specjalny nakaz, który powinien [zawierać] szczegółowe i konkretne uzasadnienie konieczności zastosowania sankcji aresztu. Odejść od praktyki przygotowywania tak zwanej sprawki lub memorandum na areszt Aresztowania powinny być wstępnie uzgodnione z prokuratorem.
3.  Naczelnicy rejonowych i miejskich wydziałów NKWD zgłaszają wstępnie naczelnikom właściwych UNKWD lub NKWD związków i autonomicznych republik zamiar zastosowania aresztu [składając] umotywowane postanowienie i otrzymują nakaz aresztowania.
4.  Przeprowadzanie aresztowań w rejonach bez wstępnego uzgodnienia [tej] sankcji z wyższymi organami NKWD dopuszczać tylko w przypadkach wyjątkowych, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo, iż podlegający aresztowaniu może się ukryć lub zatrzeć ślady swojego przestępstwa lub w przypadku, gdy przestępca został schwytany na miejscu podczas popełniania przestępstwa. O każdym takim aresztowaniu naczelnik rejonowego lub miejskiego oddziału NKWD natychmiast zawiadamia wyżej stojący organ.
Uwagi: 1)  Rejonowe wydziały NKWD, położone w miejscowościach oddalonych od obwodowych, krajowych lub republikańskich centrów (wykaz w załączniku), mają prawo przeprowadzenia aresztowania po uzgodnieniu z prokuratorem rejonowym, bez [wystawienia] wcześniej nakazu [aresztowania], ale z konsekwencją natychmiastowego powiadomienia stojących wyżej organów NKWD o przeprowadzonym aresztowaniu.
2)  Organy RK milicji przeprowadzają aresztowania w swoim zakresie na podstawie postanowienia naczelnika rejonowego lub miejskiego wydziału RK milicji      i na podstawie nakazu prokuratora rejonowego.
5.  Zatrzymanie osób przez organa NKWD i RK milicji przeprowadza się ściśle z art. 100, 103 i 104 kodeksu postępowania karnego RFSRS lub z właściwymi artykułami kodeksów postępowania karnego innych republik związkowych, z następstwami: koniecznym uprawomocnieniem aresztowania lub zwolnieniem zatrzymanego po 48 godzinach.
6.  Tracą moc rozkazy, okólniki i rozporządzenia NKWD ZSRS:
nr 00439 z 25 lipca 1937 r. – rozkaz operacyjny
nr 00447 z 30 lipca 1937 roku
nr 00485 z 11 sierpnia 1937 roku
nr 00593 z 20 września 1937 roku
nr 49990 z 30 listopada 1937 roku
nr 50215 z 11 grudnia 1937 roku
nr S-74   z 13 stycznia 1938 roku
nr 202     z 29 stycznia 1938 roku
nr 326     z 16 lutego 1938 roku
nr 00606 z 17 września 1938 roku
nr 189     z 21 września 1938 roku
i zgodnie z p[unktami] 1 i 2 Uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku zmienić rozkazy, okólniki i rozporządzenia NKWD ZSRS:
nr 00486 z 15 sierpnia 1937 roku
nr 00693 z 23 października 1937 roku
nr 234     z   lutego 1938 roku
nr S-835 z 31 marca 1938 roku
nr 63       z 31 marca 1938 roku
nr 860     z 23 kwietnia 1938 roku
nr 00319 z 21 maja 1938 roku.
7.  Przy podejmowaniu decyzji w sprawie kierowania [dalej] zakończonych śledztw należy się stosować do następujących wytycznych:
а)  wszystkie sprawy, zgodnie z praktyką, kierować przez prokuratora na rozpatrzenie przez sąd zgodnie z ustawami [określającymi] odpowiedzialność sądową;
b)  na Kolegium Specjalne przy NKWD ZSRS kierować sprawy z wnioskiem od prokuratora w tych przypadkach, gdy w sprawie znajdują się okoliczności, stanowiące przeszkodę dla przekazania sprawy do sądu (niebezpieczeństwo rozszyfrowania cennego agenta, niemożliwość wykorzystania w przewodzie sądowym dowodów, dowodzenie winy oskarżonego w [przypadku], gdy jego niewinność jest oczywista, itp.). Maksymalnie zmniejszyć ilość spraw kierowanych na Kolegium Specjalne, poddając je dokładnej selekcji.
8.  Zarządzić, aby sprawy, kierowane na Kolegium Specjalne przy NKWD ZSRS, przygotowywane były całkowicie w zgodzie z kodeksami postępowania karnego procesowego, szczególnie z paragrafem 206 UPK RFSRS i w zgodzie z odpowiednimi artykułami UPK innych republik związkowych, o przedstawieniu pozostającemu pod śledztwem całego materiału zebranego podczas śledztwa, po zakończeniu dochodzenia.
Uwaga: materiałów agenturalnych i spraw śledczych nie podszywać [do spraw], ale chronić je osobno, w oddzielnej sprawie i nie przedstawiać ich pozostającemu pod śledztwem.
9.  Zarządzić, aby sprawy kierowane na Kolegium Specjalne, były przedstawiane na Kolegium Specjalnym osobiście przez ludowych komisarzy spraw wewnętrznych związkowych i autonomicznych republik i przez naczelników krajów i obwodów UNKWD lub ich zastępców.
Zobowiązać naczelników właściwych oddziałów i zarządów NKWD ZSRS do uczestnictwa w rozpatrywaniu spraw, podczas Kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRS.
10.  Powołać sekretariat przy Kolegium Specjalnym, którego zadaniem będzie wstępne przeglądnięcie i przygotowanie na posiedzenie spraw kierowanych na Kolegium Specjalne.
Zatwierdzić regulamin sekretariatu Kolegium Specjalnego przy NKWD ZSRS, strukturę i etaty (w załączeniu).
11.  Sprawy śledcze przeciwko obywatelom państw obcych rozpatrują na miejscu właściwe organa NKWD oraz, zgodnie z prawem, kierują je do sądu przez prokuratora, zgodnie z obowiązującymi rozkazami NKWD o aresztowaniu i porządku prowadzenia spraw obywateli państw obcych.
Sprawy obywateli państw obcych kierować do rozpatrzenia na Kolegium Specjalnym przy NKWD ZSRS tylko w przypadkach wyjątkowych. 
Uwaga: punkt 5 rozkazu NKWD ZSRS nr 00606 [z] 1938 r. o przedstawieniu wszystkich spraw na obywateli państw obcych do 3 Oddziału GUGB NKWD ZSRS jest odwołany przez p. 6 niniejszego rozkazu.
12.  W stosunku do obywateli sowieckich, którzy odwiedzają ambasady i konsulaty zagraniczne, praktykować zatrzymanie i ustalać ich tożsamość. Zatrzymanie nie powinno trwać dłużej, niż 48 godzin, w czasie których z pomocą materiałów kompromitujących należy obowiązkowo przygotować [wszystko to, co potrzebne] do aresztowania zatrzymanych, z dokładnym zachowaniem właściwych paragrafów UPK, albo wypuścić ich, jeśli nie znaleziono wymaganych podstaw do aresztowania.
13.  Wszystkie sprawy śledcze, które znajdują się obecnie w toku w organach NKWD, powinny być przygotowywane i następnie kierowane do sądów na Kolegium Specjalne przy NKWD ZSRS z dokładnym zachowaniem właściwych paragrafów Uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku oraz tego rozkazu.
Wszyscy ludowi komisarze spraw wewnętrznych związkowych i autonomicznych republik oraz naczelnicy obwodowych i krajowych UNKWD mają natychmiast przygotować konkretny plan i terminarz skierowania do rozpatrzenia [wszystkich] prowadzonych obecnie spraw śledczych i przystąpić do jego realizacji.
W celu zabezpieczenia zakończenia tych prac w zaplanowanym terminie należy, jeśli to będzie konieczne, powołać w oddziałach specjalne grupy wykwalifikowanych pracowników operacyjnych.
O podjętych przedsięwzięciach meldować NKWD ZSRS i co dziesięć dni informować NKWD ZSRS o stopniu realizacji tego punktu rozkazu.
14.  Rozpatrzeniu w porządku ustanowionym w punkcie 13 tego rozkazu podlegają także te sprawy śledcze, które były już rozpatrzone na Kolegium Specjalnym lub na trójkach przy NKWD, UNKWD i milicji, w których wyrok nie został jeszcze wykonany. Sprawy na te osoby wracają do właściwych [organów] NKWD, UNKWD i oddziałów NKWD ZSRS w celu uzupełnienia śledztwa, a następnie dalszego skierowania zgodnie z uchwałą SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku.
15.  Uchylić praktykę przedłużania kary [osób] znajdujących się na zesłaniu lub w łagrach. Osoby, które odbyły zasądzony im czas kary, należy uwolnić. Jeśli    w stosunku do osób, które odbyły zasądzoną karę, otrzymano w czasie odbywania przez nich kary w łagrze nowe kompromitujące materiały, to sprawy przeciwko nim powinny być wznowione, z dokładnym zachowaniem uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku.
16.  Zaopatrzyć cały zespół pracowników operacyjnych NKWD Centrali i w miejscach w egzemplarze kodeksów karnych i kodeksów postępowania karnego.
Zastępca naczelnika Pierwszego Spec[jalnego] Oddziału NKWD ZSRS, tow. PIETROW, ma w ciągu 10 dni porozumieć się z centralnym wydawnictwem prawniczym, a także z wydawnictwami republik narodowych w sprawie przydziału (lub powtórnego wydania) koniecznej ilości egzemplarzy KK i KPK.
17.  Ludowi komisarze spraw wewnętrznych republik związkowych i autonomicznych oraz naczelnicy obwodowych i krajowych UNKWD, po otrzymaniu tego rozkazu, mają osobiście przeprowadzić specjalne zebrania pracowników operacyjnych NKWD, z udziałem naczelników rejonowych i miejskich wydziałów NKWD, w celu odczytania Uchwały SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku, rozkazu nr 00701 i nr 00702 z 23 października 1938 roku oraz tego rozkazu i udzielenia koniecznych wyjaśnień.
Analogiczne zebrania powinny zostać przeprowadzone w rejonowych i miejskich aparatach NKWD osobiście przez naczelników tych wydziałów.
18.  Rozkazy dotyczące uaktywnienia pracy agenturalno-informacyjnej zostaną wydane dodatkowo.

Organy NKWD, konsekwentnie realizując Uchwałę SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku, pod przywództwem Partii i Rządu powinny szybko            i stanowczo doprowadzić do likwidacji wszystkich błędów i wypaczeń w swojej pracy i gruntownie ulepszyć organizację dalszej walki o pełne zniszczenie wszystkich wrogów ludu, o oczyszczenie naszej ojczyzny ze szpiegowsko-dywersyjnej agentury obcych wywiadów, zabezpieczając w ten sposób dalsze osiągnięcia budownictwa socjalistycznego.

Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Związku SRS
BERIA

Ściśle tajne

Regulamin
 
Sekretariatu posiedzenia specjalnego przy Ludowym Komisarzu Spraw Wewnętrznych Związku SRS

 
Sekretariat Kolegium Specjalnego przy ludowym komisarzu spraw wewnętrznych Związku SRS ma obowiązek przygotować do rozpatrzenia na Kolegium Specjalnym sprawy śledcze, zorganizować posiedzenie i sporządzić protokoły z posiedzeń.
Stosownie [do swoich obowiązków] sekretariat Kolegium Specjalnego:
1.  Sprawdza czy sprawa śledcza jest prawidłowo przygotowana zgodnie z uchwałą SNK ZSRS i KC WKP(b) z 17 listopada 1938 roku;
2.  Reguluje ilość spraw dopuszczanych do rozpatrzenia na Kolegium Specjalnym i sprawdza czy sprawy te podlegają postępowaniu karnemu;
3.  Zapoznaje się z materiałami sprawy, sprawdza zgodność aktu oskarżenia z zawartością materiałów, przygotowuje krótką informację [potwierdzającą zasadność] odpowiedzialności karnej przed Kolegium Specjalnym i prawidłowe sporządzenie dokumentacji oraz przedkłada prokuratorowi sprawę do rozpatrzenia;
4.  Przygotowuje zebrania Kolegium Specjalnego, układa porządek obrad, zawiadamia właściwe organy NKWD i UNKWD o zebraniach Kolegium Specjalnego, rejestruje postanowienia o skierowaniu spraw do rozpatrzenia przez Kolegium Specjalne w 1 Oddziale Spec[jalnym] NKWD;
5.  Sporządza protokoł zebrań Kolegium Specjalnego i przekazuje wypisy z protokołów i sprawy [już] rozpatrzone do 1 Oddziału Spec[jalnego] NKWD ZSRS w celu wykonania;
6.  Kontroluje wykonanie postanowień Kolegium Specjalnego.
Stosownie do nałożonych zadań sekretariat posiedzenia specjalnego przy ludowym komisarzu składa się z 2 wydziałów:
Wydział 1 zobowiązany jest do:
sprawdzenia spraw śledczych składanych do rozpatrzenia przez Kolegium Specjalne, zapoznania z materiałami sprawy i przygotowania wniosków do spraw    (p[unkty]: 1, 2, 3 tego regulaminu).
Wydział 2 zobowiązany jest do –
organizacji zebrań Kolegium Specjalnego, sporządzania protokołów z zebrań i przekazywanie wyciągów spraw do 1 Oddziału Spec[jalnego] oraz kontroli za wykonaniem [postanowień] (p[unkty] 4–6 regulaminu).
Uwaga: pracownicy operacyjni sekretariatu, którzy przygotowują wnioski do spraw, biorą udział przy rozpatrywaniu tych spraw na Kolegium Specjalnym.
Załącznik: etaty sekretariatu Kolegium Specjalnym.

Źródło: HDA SBU, f. 9, spr. 8, k. 152–154, 155 v.–156.

wersja Word. MMajewski