„OPERACJA POLSKA” NKWD 1937–1938
Kalendarium
-
1937
-
16 stycznia
Początek fali aresztowań „moskiewskiego centrum Polskiej Organizacji Wojskowej”. Notatka specjalna ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa dla Stalina o wykryciu „szpiegowskiej siatki POW” z dołączonym protokołem przesłuchania Tomasza Dąbala, znanego działacza Komunistycznej Partii Polski, uznanego za przywódcę POW.
-
23 lutego – 5 marca
Plenum Komitetu Centralnego WKP(b), podczas którego Jeżow przedstawił m.in. referat o zdradzie w organach bezpieczeństwa ZSRS. Głos zabrało wówczas 73 mówców; 56 z nich rozstrzelano w latach 1937–1940, a dwóch popełniło samobójstwo.
-
19-21 marca
Zebranie aktywu Zarządu Głównego Bezpieczeństwa Państwowego NKWD, na którym Jeżow poinformował o wykryciu polskich szpiegów w strukturach NKWD.
-
23-29 czerwca
W trakcie plenum KC WKP(b) Jeżow wystąpił z informacją o wykryciu „spisku POW”.
-
31 czerwca
Likwidacja Polskiego Rejonu Narodowego im. Feliksa Dzierżyńskiego na Białorusi.
-
16 lipca
Podczas narady z naczelnikami regionalnych struktur NKWD Nikołaj Jeżow przedstawił plany i wstępne zasady przeprowadzenia „masowych operacji”.
-
30 lipca
Rozkaz operacyjny ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa nr 00447 w sprawie operacji represjonowania byłych kułaków, kryminalistów i innych elementów antysowieckich.
-
9 sierpnia
Biuro Polityczne KC WKP(b) podjęło decyzję o zatwierdzeniu projektu rozkazu ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa o „likwidacji polskich grup dywersyjno-szpiegowskich i organizacji POW”.
-
11 sierpnia
Rozkaz operacyjny ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa nr 00485 wraz z obszernym uzasadnieniem, rozpoczynającym „operację polską” NKWD.
-
15 sierpnia
Rozkaz operacyjny ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS nr 00486 o represjonowaniu członków rodzin zdrajców ojczyzny.
-
16 sierpnia
Rozwiązanie przez Komintern Komunistycznej Partii Polski jako organizacji zinfiltrowanej przez „agenturę piłsudczykowsko-peowiacką”.
-
5 września
Biuro Polityczne KC WKP(b) dało Kolegium Specjalnemu przy NKWD uprawnienia do wydawania wyroków do 10 lat więzienia wobec uciekinierów z Polski, członków Polskiej Partii Socjalistycznej i innych podejrzanych o działalność antysowiecką.
-
4 listopada
Dyrektywa Nikołaja Jeżowa dotycząca m.in. przedłużenia „operacji polskiej” do 10 grudnia 1937 r.
-
11 grudnia
Dyrektywa Nikołaja Jeżowa dotycząca m.in. przedłużenia „operacji polskiej” NKWD do 1 stycznia 1938 r.
-
1938
-
31 stycznia
Postanowienie Biura Politycznego KC WKP(b) o przedłużeniu operacji masowych wobec „szpiegowsko-dywersyjnym kontyngentom”, w tym Polakom.
-
11 lutego
Rozkaz NKWD nr 0051 zabraniający zwalniania z łagrów osądzonych, którzy odbyli już wyrok pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Polski i uciekinierów z Polski.
-
23 marca
Postanowienie Biura Politycznego KC WKP(b) o oczyszczeniu przemysłu obronnego od „kontyngentów narodowych”, przeciwko którym prowadzono represje.
-
26 maja
Postanowienie Biura Politycznego KC WKP(b) o przedłużeniu „operacji polskiej” i innych operacji narodowościowych do 1 sierpnia 1938 roku.
-
24 czerwca
Dyrektywa Ludowego Komisarza Obrony ZSRS o zwolnieniu służących w Armii Czerwonej Polaków, Niemców, Łotyszy, Estończyków, Litwinów, Finów, Rumunów, Koreańczyków i innych narodowości, nie przypisanych do terytorium ZSRS. W pierwszej kolejności zwolnieniu podlegali wszyscy urodzeni i mieszkający kiedyś za granicą, a także mający tam krewnych. Zwalnianych represjonowano.
-
17 września
Rozkaz NKWD nr 00606 o powołaniu Trójek Specjalnych dla rozpatrzenia spraw osób aresztowanych przed 1 sierpnia 1938 roku w ramach „operacji polskiej” i innych tzw. operacji narodowościowych.
-
10 listopada
Powołanie komisji nadzorującej zakończenie masowych operacji z udziałem Nikołaja Jeżowa, Andrieja Wyszynskiego, Ławretija Berii, Nikołaja Ryczkowa i Gieorgija Malenkowa.
-
17 listopada
Przyjęcie dyrektywy Biura Politycznego WKP(b) i Rady Komisarzy Ludowych o wstrzymaniu działania specjalnych organów sądowych i o zakończeniu masowych operacji.
-
26 listopada
Rozkaz NKWD nr 00762 kończący operacje masowe i zapowiadający powrót do „norm socjalistycznej praworządności”.